PRAKTISCHE AANDACHTSPUNTEN BIJ ECHTSCHEIDING

DEEL 1: ERFRECHT, OVERLEVINGSRECHTEN EN SCHENKINGEN
ALTERNATIEVEN VOOR HET ONTNEMEN VAN HET OUDERLIJK BEHEERSRECHT VAN DE EX-PARTNER

Zelfs al heeft uw ex-echtgenoot geen erfrecht meer in uw nalatenschap (zie “Praktisch aandachtspunt #1: Erfrecht tijdens de echtscheiding” eerder verschenen in deze reeks), bij uw overlijden zal hij of zij tot de meerderjarigheid of ontvoogding van uw gemeenschappelijk kind alleen het genot hebben van en het beheer hebben over de goederen van uw kind, inclusief de goederen die u aan uw kind nagelaten heeft.

Als Praktisch aandachtspunt #2 van deze reeks gaven we een antwoord op de vraag of u deze (vaak ongewenste) gevolgen kan beperken of ontnemen en reikten we voor ontnemen van het ouderlijk vruchtgenot al een eenvoudige oplossing aan. Het ouderlijk beheersrecht kan daarentegen niet zomaar ontnomen worden, maar ook hier zijn een aantal alternatieven mogelijk die wij in dit artikel als derde topic in de reeks onder de aandacht willen brengen.

Probleemstelling

Terwijl het ouderlijk vruchtgenot op de aan uw minderjarig kind nagelaten goederen aan de langstlevende ouder/ex-partner kan worden ontnomen bij testament, voorziet de wet niet in eenzelfde mogelijkheid inzake het ouderlijk beheersrecht. Het ouderlijk beheersrecht wordt nog steeds beschouwd als een fundamenteel component van het ouderlijk gezag, waar men in de huidige stand van het recht volgens de meerderheidsopvatting niet op rechtszekere wijze van kan afwijken.

De wet heeft wel in een aantal beschermingsmechanismen voorzien. Bepaalde handelingen die een grote weerslag hebben op het vermogen van de minderjarige vereisen een rechterlijke machtiging en de ouder is rekening en verantwoording verschuldigd over het gevoerde beheer.

Dit kan de angst voor een onbekwaam beheer of aanwending van het vermogen voor het eigenbelang van de ex-partner bij een slechte verstandhouding vaak maar matig temperen. Ook indien er tussen de ex-partners nog een vertrouwensband is, kan dit ouderlijk beheersrecht ongerustheid met zich meebrengen, bijvoorbeeld omdat de ex-partner niet over de know how beschikt om de nagelaten goederen te beheren of omdat de eigen familie bij het beheer van het familievermogen niet geconfronteerd wil worden met een buitenstaander.

Alternatieven voor het ontnemen van het ouderlijk beheersrecht

Toekenning vruchtgebruik aan een derde

U kan het vruchtgebruik van (bepaalde) goederen die u wil nalaten aan uw minderjarig kind bij testament aan een derde (bv. (één van) uw ouders) toekennen. Het ouderlijke beheersrecht is daardoor niet uitgesloten, maar uw ex-partner oefent zijn of haar beheersrecht daardoor (slechts) uit ten aanzien van de blote eigendom. Het vruchtgebruik dat u aan een derde toekent kan in de tijd beperkt worden, bijvoorbeeld tot het ogenblik waarop uw kind de meerderjarigheidsleeftijd bereikt. Hieraan kan de last of voorwaarde gekoppeld worden om de opbrengsten (deels) te besteden in het voordeel van uw kind, aangezien door het toekennen van het vruchtgebruik aan een derde ook de vruchten van het goed niet toekomen aan uw kind. Uiteraard moet u bij deze techniek rekening houden met de ‘reserve’ van uw kind(eren): uw kinderen hebben naar Belgisch recht samen recht een voorbehouden erfdeel in uw nalatenschap, ten belope van de helft hiervan.

Een nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning waardoor bepaalde wettelijke erfrechten in vruchtgebruik worden toegekend aan uw nieuwe partner, beperken het ouderlijk beheersrecht (en ouderlijk vruchtgenot) van uw ex-partner (ten aanzien van bepaalde goederen) bij overlijden eveneens tot de blote eigendom die toekomt aan uw kinderen.

De toekenning van vruchtgebruik aan een derde verhindert niet dat uw ex-partner nog steeds het beheer heeft over de blote eigendom van de goederen die aan uw kind toekomen. Indien dit bv. aandelen in een familiale vennootschap betreffen, kan uw ex-partner het goede verloop van de vennootschap vaak nog steeds blokkeren. Ook bestaat het risico dat de vruchtgebruiker gelet op zijn of haar toenemende leeftijd tijdens de looptijd van het vruchtgebruik niet meer in staat zou zijn om het beheer uit te oefenen, of zelfs overlijdt tijdens de minderjarigheid van uw kind waardoor het beheer over de goederen alsnog in volle eigendom toekomt aan uw ex-partner als langstlevende ouder.

Gebruik controlevehikel

Om -onder meer- deze nadelen te ondervangen, zou u uw vermogen tijdens uw leven vooraf kunnen inbedden in een controlevehikel. Vooral de maatschap dient zich bij uitstek aan als controlevehikel om het beheer over uw goederen extern te organiseren. De maatschap is een vennootschap (zonder rechtspersoonlijkheid) die gekenmerkt wordt door een grote contractuele vrijheid en zo maatwerk toelaat. Gelet op de administratieve lasten die hiermee gepaard gaan, is dit evenwel eerder aan te raden bij meer omvangrijke vermogens.

Door een voorafgaande inbedding van (een deel van) uw vermogen voor overlijden in dergelijke controlestructuur (waaraan u tijdens uw leven als zaakvoerder aan het hoofd staat) in ruil voor ‘deelbewijzen’, zal de zeggenschap over de ingebrachte vermogensbestanddelen voor de (wel-)bepaalde duur van de maatschap afgescheiden worden van het eigendomsrecht ervan. Het beheer van de door u ingebrachte goederen zal op het niveau van de maatschap worden geregeld op basis van de spelregels opgenomen in de (door u op maat ontworpen) statuten.

Bij uw overlijden gaat de eigendom van uw vermogen reeds over naar uw kinderen -die de deelbewijzen van de maatschap erven- maar de ingebrachte goederen zelf worden tot het verstrijken van de duur van de maatschap beheerd door de statuten en de door u aangestelde vertrouwenspersoon die u in de statuten als opvolgend zaakvoerder aanduidde. Het ouderlijk beheersrecht van de ex-partner zal hierdoor niet spelen ten aanzien van de ingebrachte goederen. Ook de reserve van uw kinderen brengt de planning niet in het gedrang, aangezien zij uw nalatenschapsgoederen moeten aanvaarden in de vorm waarin zij zich in uw vermogen bevinden waardoor zij gebonden zijn aan dezelfde modaliteiten waaraan u zelf tijdens uw leven onderworpen was.

Uiteraard is een goede en weloverwogen redactie van de voormelde testamenten en statuten van de maatschap essentieel, hetgeen noodzakelijkerwijs maatwerk is. Geval tot geval zal bekeken moeten worden wat in het concrete dossier, gelet op de individuele kenmerken ervan, een goede oplossing is.

Bij Cazimir staan we u graag bij in het kader van uw (voorgenomen) echtscheiding, waarbij we bij elke stap de nodige aandacht schenken aan de gevolgen van het ouderlijke vruchtgenot en ouderlijke beheersrecht van uw (toekomstige) (ex-)echtgenoot op de goederen die bij uw vooroverlijden zouden vererven aan uw minderjarige kinderen. Aarzel niet om ons te contacteren indien u meer informatie wenst.

Zelfs al heeft uw ex-echtgenoot geen erfrecht meer in uw nalatenschap, is het niet uitgesloten dat hij of zij alsnog onrechtstreeks in het bezit komt van uw nalatenschapsgoederen bij uw vooroverlijden, als erfgenaam van uw kinderen. In een volgend artikel van deze reeks bespreken we hoe u kan vermijden dat het vermogen dat uw kinderen van u erven toekomt aan (de familie van) uw ex-echtgenoot...